Upcycling Trust: hoe blijvende betaalbaarheid en woonkwaliteit verzoenen?

De toekomst van het appartementsgebouw: betaalbaar en duurzaam wonen

Op donderdag 27 maart nam ik deel aan de studienamiddag De toekomst van het appartementsgebouw in C-mine Genk, georganiseerd door Architectuurwijzer en Cera. De namiddag begon met een inspirerende rondleiding door Peggy Totté langs de expo Hier wil ik Wonen! Coöperatieve woondromen in Vlaanderen. De tentoonstelling bood een breed overzicht van wooncoöperaties in binnen- en buitenland en hoe zij bijdragen aan kwalitatief en betaalbaar wonen in appartementsgebouwen.

Uitdagingen voor appartementsgebouwen

Tijdens de studienamiddag stonden we stil bij de woonkwaliteit, de energietransitie en de renovatiebehoefte van oudere appartementsgebouwen. Het is een urgente kwestie: een groot deel van ons patrimonium moet dringend gerenoveerd worden.

Voor sociale woningbouw is dat relatief eenvoudig, omdat de gebouwen meestal door één eigenaar beheerd worden. Die kan de nodige renovaties plannen en uitvoeren zonder veel juridische obstakels. Bij privé-appartementsgebouwen ligt het ingewikkelder. Die worden vaak beheerd door een Vereniging van Mede-Eigenaars (VME), waarin alle eigenaars samen verantwoordelijk zijn. Ruth Soenen (Simply Community) wees op de complexiteit van deze structuren: bewoners hebben uiteenlopende meningen, financiële middelen en prioriteiten, wat besluitvorming enorm vertraagt.

Verschillende sprekers deelden hun inzichten en ervaringen. Hanne Mangelschots (Architecture Workroom Brussels) benadrukte in Operatie Energiewijken dat appartementsgebouwen een drijvende kracht kunnen zijn in de energietransitie. Tim Vekemans (RE-ST architecten) toonde dat in het geval van één eigenaar, er ook uitdagingen zijn. Tomas Ooms (Studio Tuin en Wereld) besprak hoe renovatie als een collectief proces kan worden aangepakt, aan de hand van de *Scandinaviëblokken *in Gent. Lieve Jacobs (CERA) gaf een overzicht van verschillende wooncoöperaties en hoe zij de woonkwaliteit kunnen verbeteren.

We moeten de energietransitie niet als individueel, maar als collectieve opgave bekijken

Tijdens de namiddag doken er veel vragen op. Hoe kunnen we energietransitie en renovatie op een betaalbare, efficiënte en inclusieve manier aanpakken binnen private eigendom? Hoe vermijden we renovictions – het gedwongen vertrek van bewoners door torenhoge renovatiekosten? Kan een Community Land Trust (CLT) een oplossing bieden? En hoe zorgen we ervoor dat bewoners tijdens renovatiewerken in hun woning kunnen blijven?

Een mogelijk antwoord komt van het Upcycling Trust-project. Dit initiatief wil meer blijvend betaalbare woningen realiseren met een minimale ecologische voetafdruk. Het combineert decarbonisatie (renovatie met duurzame materialen om CO₂-uitstoot te verminderen) en decommodificatie (woningen uit de speculatieve markt halen om ze betaalbaar te houden).

Upcycling Trust: een structurele oplossing

Gebouwen in Europa zijn verantwoordelijk voor 40% van het energieverbruik en meer dan een derde van de CO₂-uitstoot. Maar liefst 75% van de bestaande gebouwen is energetisch inefficiënt en 97% heeft renovatie nodig. Huidige subsidies en ondersteuningsmaatregelen bereiken vaak niet de meest kwetsbare huishoudens. In Brussel leeft bijvoorbeeld 27% van de bevolking in energiearmoede. Zonder extra ondersteuning kunnen veel bewoners de kosten van renovatie niet dragen, met gedwongen verhuizingen tot gevolg.

Het Upcycling Trust-project, onderdeel van het Interreg-programma, zoekt oplossingen via Community Land Trusts en Organismes de Foncier Solidaire. Vijf pilootprojecten in Ierland, Frankrijk en België testen hoe energierenovatie kan bijdragen aan duurzame en betaalbare huisvesting. Het model werkt als volgt: woningen worden gerenoveerd volgens vastgelegde duurzaamheidsnormen en in ruil daarvoor worden ze uit de markt gehaald en opgenomen in een CLT-structuur. Dit garandeert dat ze permanent betaalbaar blijven.

Het project combineert:

1. Een circulaire aanpak van energierenovatie (decarbonisatie), waarbij duurzame materialen en technieken worden ingezet.

2. Decommodificatie, zodat gerenoveerde woningen niet aan speculatie worden blootgesteld en bewoners niet worden verdreven.

Professor Waldo Galle wees op de uitdagingen die nog voor ons liggen. Hoewel dit model veelbelovend is, is het nog lang geen vanzelfsprekendheid. Toch biedt het een solide basis om sociale en ecologische doelstellingen te combineren en renovaties echt ten goede te laten komen aan bewoners.

De toekomst van betaalbaar wonen

Het Upcycling Trust-model laat zien dat betaalbaar wonen en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan. Het biedt een concrete aanpak voor de woon- en klimaatcrisis en helpt steden op weg naar een rechtvaardige energietransitie.

Matthew Baldwin, directeur van de European Housing Task Force, riep op om best practices uit heel Europa te delen. Samen kunnen we werken aan innovatieve woonmodellen die zowel sociaal als ecologisch verantwoord zijn.